New Iceland 1967

Myndskeið úr sjónvarpsheimildaþáttaseríunni Nýja Ísland (1967) þar sem rætt er við Árna Sigurðsson um komu fyrstu íslensku landnemanna til Nýja Íslands.

Lengd myndbands: 7:41

Lýsandi afrit:

[Myndin dofnar úr svörtu og sýnir mann með hvítt hár í jakkafötum og bindi sitjandi í trégrænum hækjustól. Myndavélin þysjar smám saman að andliti mannsins. Myndin er í svart-hvítu.]

Árni: Og komu þaðan austanað með járnbraut til Fisher Landings í Dakota. Þar dvöldu þeir um nokkurn tíma aðeins, ekki til þess að setjast að þar, heldur á meðan var verið að búa sig undir ferðina frá Fisher Landing og niður til Winnipeg. Fjagra manna nefnd hafði verið kosin af þeirra hálfu áður en þeir lögðu í þessa ferð, til þess að kanna svæðið — það líklegasta svæði við Winnipegvatn.

[Myndskeiðið sýnir kort sem nær yfir Winnipeg, Selkirk og suðurenda Winnipegvatns. Myndin færist upp og sýnir Nýja-Ísland á vesturströnd vatnsins. Gimli er einnig merkt á kortið.]

Árni: Því að þar var Sigtryggur Jónasson, sem var aðalforingi þessarar nefndar, og einnig stoð og stytta innflytjenda í mörg ár. Þeir völdu sjálfir svæðið fyrir innflytjendasvæðið, meðfram Winnipegvatni, sem að æskilegasti staður væri fyrir innflytjanda að setjast að.

[Myndskeiðið sýnir aftur nærmynd af sama manni.]

Árni: Þar sem hér fiskinn úr vatninu væri hér fjarska mikils virði, og margir af innflytjendum voru vanir sjósíðu á Íslandi. Því væri eins og — að nokkru leyti — væri landslagið þá meira við þeirra hæfi, að setjast að við vatnið.

Viðtalsmaður: Og hvað var það svo stór hópur sem settist að við vatnið?

Árni: Sá fyrsti var yfir 250 manns.

[Myndskeiðið dofnar í stutta stund yfir í svart og birtist síðan aftur með nærmynd af sama manni.]

Viðtalsmaður: Þetta var að haustlagi sem fyrsti hópurinn fór …?

Árni: Já.

Viðtalsmaður: Og hvernig var veðrið? Hvernig var aðbúnaður þessa fólks?

Árni: Já, hann var þannig, að þetta var seinast í október 1874 (), og útlitið var afar ískyggilegt. Það var mikið skýjafar og dimmur himinn; en sá ekki til sólar lengi fyrir þeirri aðkomu þar.

[Myndskeiðið sýnir málverk af hópi fólks sem lendir nokkrum bátum við strönd vatns. Þau hafa með sér ferðakistur, verkfæri og ýmsa muni. Sumt fólkið er klætt í hefðbundinn íslenskan þjóðbúning.]

Árni: Og eftir að þeir lentu þarna við Víðinesströndina, daginn eftir skall á iðulaus stórhríð. Og sá snjór sem haugaði niður leysti aldrei um veturinn — heldur bættist meira við. Og meðan karlmennirnir — sem var fyrsta verkið var að fara í skóginn og fella tré til að byggja bjálkakofa.

[Myndskeiðið sýnir aftur nærmynd af sama manni og færist síðan smám saman út.]

Árni: En á meðan — það tók náttúrulega langan tíma — héldu þeir, bæði kvenfólk og börn, og þeir sjálfir, héldu til í þessum flatbotna bátum. Sem að voru ræftir yfir og með ósköp einfalda eldavél í hverjum sem þeir höfðu keypt sér í Winnipeg. En nóg til að brenna vitanlega, svo að það héldi … og býsna notalegt, næturgisting og þannig.

Viðtalsmaður: Og að loknum þessum langa og harða vetri, þá kom heitt sumar?

[Myndskeiðið byrjar að færast hægt nær þar til það sýnir nærmynd af manninum.]

Árni: Já, það gerði það. En það sem að það heita sumar var allra verst við að mývargurinn ætlaði aldeilis hreint að drepa menn. Það var svo — að það er erfitt að gera sér grein fyrir slíku nú á dögum. En það gerði vothlendið, sjáið þið, á þessu svæði, að þetta var svo ógurlega mikið [af mýi]. Og sérstaklega fór það illa með alla unglinga og börn. Andlitin á þeim, og allt sem að flugan komst að, þetta var einlæg sár og upphlaup. Og báru þess ör alla sína ævi, þeir sem að lifðu af þessi fyrstu árin.

[Myndskeiðið sýnir vatnsflöt með strönd og trjám í baksýn og færist til vinstri. Það stöðvast þegar bryggja og tvö bátar birtast vinstra megin á myndinni.]

Sögumaður: Það voru 285 Íslendingar sem sigldu Brauðá á Winnipegvatn haustið 1875. Fimm árum áður höfðu fáeinir Íslendingar farið frá Íslandi og sest að í Wisconsin í Bandaríkjunum. En árin 1873 og 74 komu stærri hópar vestur um haf af Íslandi, og var ferðinni einnig heitið til Wisconsin.
Sumir breyttu þó fyrri áformum og fóru vestur í mitt Kanada og stofnuðu Nýja Ísland vestan við Winnipegvatn.

[Myndskeiðið sýnir síðan samansafn nútímamynda frá svæðinu Nýja-Íslandi, þar á meðal sveitabýli, vegi, hús og vatnið.]

Sögumaður: Flestir úr hópi íslensku landnemanna voru bændur og brautryðjendur í jarðyrkju á þessum slóðum. Aðrir veiddu fisk í vatninu.
Von bráðar var þarna stofnsett íslensk nýlenda, og nú beið íbúanna sama verkefni og landnámsmannanna á Íslandi á 10. öld: að gera lög fyrir landið. Þeir réðu eigin málum og kusu héraðsráð sem aðeins bar ábyrgð gagnvart stjórninni langt austur í Ottawa. Forseti héraðsráðsins var Sigtryggur Jónasson, sem var fyrsti Íslendingurinn er tók sæti á fylkisþinginu í Manitoba árið 1896, þegar sjálfstjórn Nýja Íslands var úr sögunni.

[Myndskeiðið dofnar yfir í svart.]